Το Ελεύθερο / Ανοιχτό λογισμικό στην εκπαίδευση

Αν τα κουτιά των ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι οθόνες και τα καλώδια αποτελούν το σώμα, τότε το λογισμικό είναι το μυαλό και η ψυχή κάθε υπολογιστικού συστήματος. Στο σχεδιασμό του λογισμικού βασίζει, συνήθως, ο σχεδιαστής το μεγαλύτερο μέρος της λογικής και της «εξυπνάδας» του δημιουργήματός του. Ιδιαίτερα σε εφαρμογές όπως αυτές της εκπαίδευσης, όπου η επικοινωνία με πολλούς ανθρώπους διαφορετικών ικανοτήτων και επιδιώξεων (δάσκαλοι, μαθητές, κλπ.) αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα της επιτυχημένη λειτουργίας του συστήματος, το λογισμικό πρέπει να μαθαίνεται εύκολα, να είναι καλοσχεδιασμένο, πολύ εύχρηστο και πρωτοποριακό ως προς τις υπηρεσίες που παρέχει.

Ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα καλείται, στις μέρες μας, να εξοπλιστεί με υπολογιστικά συστήματα που συμβάλουν σε διάφορες λειτουργίες, από την οργάνωση του ιδρύματος έως την άμεση εκπαιδευτική τους χρήση π.χ. στην αξιολόγηση των μαθητών. Προκειμένου να εξοπλιστούν σωστά, δεν αρκεί να προμηθευτούν και να συνδέσουν σωστά τα μηχανήματα, χρειάζεται και κάποιο συνοδευτικό λογισμικό. Συνήθως οι κατασκευαστές των μηχανημάτων παρέχουν μόνο το λογισμικό που είναι εντελώς απαραίτητο για να τη στοιχειώδη λειτουργία του συστήματος. Για να επωφεληθούν, όμως, πραγματικά οι χρήστες, θα πρέπει να προμηθευτούν διάφορους τίτλους λογισμικού, που μπορεί να φτάσουν ή και να ξεπεράσουν το κόστος του υλικού. Ενδεικτικά, ένα φροντιστήριο μπορεί να χρειαστεί κάποια προγράμματα διαχείρισης των οικονομικών και λογιστικών, κάποιο σύστημα μαθητολογίου και διαχείρισης προγράμματος, ένα σύστημα αυτό-εκπαίδευσης με δυνατότητα εισαγωγής θεμάτων από τους εκπαιδευτικούς, ένα σύστημα ελέγχου του εργαστηρίου Η/Υ, φίλτρο προστασίας κατά την πρόσβαση στο διαδίκτυο, προγράμματα προστασίας από ιούς, κ.α. Και τα έξοδα δεν σταματούν στην προμήθεια. Το πλήρες, πλέον, σύστημα είναι αρκετά πολύπλοκο, επομένως απαιτείται η τακτική συντήρησή του, αναμένονται κάποιες δυσλειτουργίες και ίσως κάποιες διορθώσεις. Όλα αυτά, θα κοστίσουν επιπλέον χρήματα και χρόνο.

Το Ελεύθερο ή/και Ανοιχτό λογισμικό (Free / Open Source Software) μπορεί να δώσει λύσεις, μεταξύ άλλων, και στο ζήτημα του εκπαιδευτικού εξοπλισμού. Το λογισμικό αυτό διανέμεται, συνήθως, δωρεάν, ενώ μηδενικό είναι και το κόστος των ανανεώσεων και των διορθώσεων. Η δωρεάν χρήση του είναι εντελώς νόμιμη, όπως, άλλωστε, και η αντιγραφή και διανομή του από τους κατόχους ή τους χρήστες. Το μόνο που πληρώνει, συνήθως, κανείς είναι η υποστήριξη και η επιδιόρθωση προβλημάτων.

Στο ελεύθερο λογισμικό ο κάτοχός έχει το δικαίωμα να το αναδιανείμει ή ακόμα και να το μεταπουλήσει, χωρίς κάποια ειδική συμφωνία με τον αρχικό προμηθευτή. Έτσι, μπορεί κανείς να αντιγράψει ένα CD ελεύθερου λογισμικού όσες φορές θέλει. Εδώ ο όρος «ελεύθερος» δεν υπονοεί «δωρεάν», παρ’ ό,τι τις περισσότερες φορές το ελεύθερο λογισμικό μπορεί κανείς να το προμηθευτεί νόμιμα από τον παραγωγό χωρίς να πληρώσει κάποιο αντίτιμο. Όταν, τώρα, το λογισμικό είναι και ανοιχτό (ανοιχτού κώδικα ή open source), τότε ο κάτοχός διαθέτει τον πηγαίο κώδικα, δηλαδή το πλήρες σχέδιο λειτουργίας του προγράμματος. Αυτό επιτρέπει στους προγραμματιστές να κάνουν βελτιώσεις και διορθώσεις, ακόμα κι αν δεν εργάζονται στην εταιρία που κατασκευάζει το λογισμικό.

Πως μπορεί να επωφεληθεί, όμως, ένα σχολείο ή άλλο εκπαιδευτικό ίδρυμα από το λογισμικό ανοιχτού κώδικα;

Κατ’ αρχήν, μπορεί να υιοθετήσει ένα εναλλακτικό λειτουργικό σύστημα, αποφεύγοντας τα Windows. Το δημοφιλέστερο ελεύθερο λειτουργικό σύστημα είναι το Linux, που θεωρείται ιδιαίτερα σταθερό, ενώ υπάρχουν εκατοντάδες εξειδικευμένες εκδόσεις του για ειδικές χρήσεις. Το Linux είναι εντελώς δωρεάν, και θεωρείται ιδιαίτερα σταθερό και αξιόπιστο, ενώ υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες εφαρμογές που λειτουργούν σωστά στο γραφικό του περιβάλλον. Δυστυχώς, κάποιες εφαρμογές λειτουργούν μόνο σε Windows, οπότε οι περισσότεροι άνθρωποι είναι διστακτικοί όσον αφορά την καθολική υιοθέτηση του Linux.

Μία άλλη δυνατότητα που προσφέρεται χάρη στο ελεύθερο λογισμικό είναι η εγκατάσταση προγραμμάτων που είναι χρήσιμα στην εκπαίδευση, ακόμα και σε σύστημα Windows. Για παράδειγμα, ο φιλομετρητής Firefox αντικαθιστά τον internet explorer, ενώ υπάρχουν αρκετές πολύ καλές λύσεις για την αντικατάσταση των εφαρμογών office (word, excel, κλπ.).

Το μεγαλύτερο, ωστόσο, όφελος που έχει να αποκομίσει ένα εκπαιδευτήριο από το λογισμικό ανοιχτού κώδικα, είναι οι εξειδικευμένες εφαρμογές για την εκπαίδευση (π.χ. διαχείρισης τάξης ή εκπαιδευτικής υποστήριξης). Ορισμένες από αυτές θεωρούνται ανώτερες των ανταγωνιστικών επί αντιτίμου εφαρμογών που κυκλοφορούν στην αγορά. Συνήθως, οι χρήστες των εφαρμογών ανοιχτού κώδικα συμμετέχουν σε ζωντανές κοινότητες υποστήριξης και ανταλλαγής εμπειριών, όπου οι εκπαιδευτικοί αλληλοβοηθούνται και ανταλλάσσουν υλικό και ιδέες και τη χρήση της κάθε εφαρμογής.

Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην υποδομή για την εκπαίδευση και τη διδασκαλία. Η ελαχιστοποίηση του κόστους είναι ένας σημαντικός παράγοντας, αλλά υπάρχει κι ένας άλλος, βαθύτερος και σημαντικότερος λόγος. Το ανοιχτό και ελεύθερο λογισμικό ταιριάζει με την εκπαίδευση, επειδή μοιράζονται μία κοινή αρχή: ότι η γνώση πρέπει να μεταδίδεται ελεύθερα.